როსტომ ხანი
ქართლის და კახეთის სამეფოები XVII საუკუნის მეორე მეოთხედში

ქართლსა და კახეთში განცდილი ფაქტობრივი მარცხის შემდეგ, შაჰ აბას I-მა შესცვალა პოლიტიკა ქართლის და კახეთის მიმართდა, ხელი აიღო საქართველოს ამოგდებაზე. მან მისთვის ჩვეულ ხერხს მიმართა და ქართველებს შორის შუღლის ჩამოგდება დაიწყო. საამისო ნიადაგი ფეოდალურ საქართველოში ყოველთვის იყო. მით უმეტეს რომ საქართველოს ამოგდების საფრთხემ გაიარა და თავადთა ნაწილი შაჰთან შერიგების გუნებაზე დადგნენ. მათ კვლავაც არ მოსწონდათ გიორგი სააკაძის პირველკაცობა. გიორგი სააკაძეს განუდგნენ მისი მომხრე თავადებიც, მათ შორის მისი ცოლისძმაც ზურაბ არაგვის ერისთავი. დიდი მოურავი დაუპირისპირდა თეიმურაზ I-ს. მით უმეტეს შაჰი თეიმურაზს მეფედ აღიარებას ჰპირდებოდა თუ ის გიორგი სააკაძეს თავიდან მოიშორებდა. თეიმურაზის საპირისპიროდ გიორგი სააკაძემ ქართლ-კახეთში იმერეთის ტახტის მემკვიდრის ალექსანდრე გიორგის ძის დასმა გადაწყვიტა. ამით მთელი საქართველოს გაერთიანების კარგი პერსპექტივა ისახებოდა. თეიმურაზის და გიორგის მომხრეებს შორის ბრძოლა გაარდაუვალი გახდა. 1626 წლის გვიან შემოდგომაზე ბაზალეთის ტბასთან მოხდა ბრძოლა გიორგი სააკაძის და მის მოწინააღმდეგეებს შორის . დიდი მოურავი დამარცხდა და ოსმალეთში გადასახლდა. გიორგი მალე დაწინაურდა სულთანის სამსახურშიც, მაგრა 1629 წელს გიორგი სააკაძეს მის ვაჟს ავთანდილს და მასთან მყოფ ორმოც ქართველს ღალატი დააბრალეს და სიკვდილით დასაჯეს. გიორგი სააკაძის ოსმალეთში წასვლისთანავე და გარდაცვალების შემდეგ ქართლის თავადობამ ერთიანად აიშვეს. განსაკუთრებით ურჩობდა ზურაბ ერისთავი რომელიც ფშავ-ხევსურეთის და ხევის ჩაგდებას ცდილობდა. მაგრამ მთიელებმა ფეოდალს საკადრისი პასუხი გასცეს ზურაბ ერისთავი სვიმონ-ხანმა მოაკვლევინა. ირანის ტახტზე ასულმა ახალმა შაჰმა სეფიმ I-მა ქართლ-კახეთის მეფედ თეიმურაზ I ცნო.

ქვეყნის შიგნით თეიმურაზმა განამტკიცა ხელისუფლება. თეიმურაზი მაღალ თანამდებობაზე კახელი თავადები დანიშნა, რაც ქართლის თავადების უკმაყოფიება გამოიწვია. თეიმურაზ I აქტიურ საგარეო პოლიტიკის გატრება დაიწყო. ჯერ კიდევ 1626-1628 წლებში მან დასავლეთ ევროპაში მიავინა თავისი ელჩი - ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი იგივე ნიკიფორე ირბახი. მან ესპანეთის მეფეს ირანის წინააღმდეგ ერთობლივი ბრძოლა შესთავაზა. თეიმურაზი ახლო ურთიერთობაში იყო ირანში მოღვაწე ალავერდი-ხანთან, განჯის ბეგლარ დაუდ-ხანთან და შირაზმის მმართველ იმამ ყული ხანთან. შაჰ სეფიმის გამეფების შემდეგ ალავერდ-ხანმა მისი დიდი თანამდებობა დაკარგა . შაჰის კარზე ამ დროს დიდკაცობდა ხოსრო-მირზა , მისი შეგონებით შაჰმა დაიჭირა ძმები უნდირიძეები. ამის შემდეგ განჯის ბრგლარი დაუდ ხანი საქართველოში გამოიქცა და თეიმურაზ I-ს შეეხიზნა. თეიმურაზ მეფე ირანის წინააღმდეგ შეტევაზე გადავიდა მან მოარბია განჯა ყარაბაღი და მდინარე არაქსის პირას არსებული ქვეყნები . შაჰ სეფიმ თეიმურაზი მეფობიდან გადააყენა და მის ნაცვლად გაამეფა ხოსრო მირზა, რომელიც დიდი ჯარით საქართველოსკენ გამოემართა. მან სახელი შეიცვალა და როსტომ-ხანი დაირქვა.

როსტომ-ხანი საქართვლში 1633 წლის თებერვალში შემოვიდა. მის ჯარში ბევრი გამაჰმადიანებული ქართველი იყო. ქართლის თავადების დიდმა ნაწილმა როსტომს დაუჭირეს მხარი, ასე რომ თეიმურაზი იძულებული გახდა ქართლი დაეტოვებინა და იმერეთში გადასულიყო. ქართლ-კახეთის ტახტი როსტომმა დაიკავა, თეიმურაზი კიდევ განაგრძობდა ბრძოლას ქართლის დასაკავებლად. მან ქართლში რამდენიმე შეთქულება მოაწყო. 1634 წელს თეიმურაზმა კახეთი დაიკავა და გამეფდა , მალე როსტომმა ყიზილბაშთა დამატებითი ჯარი მიიღო და 1648 წელს კვლავ დაიკავა კახეთი. როსტომის გამარჯვება იმან განაპირობა რომ მან არ სცადა ადგილობრივი საზოგადოების და სამეურნეო სისტემის შეცვლა. მის მიერ გატარებული ღონისძიებები ძირითადად ზედაპირული იყო . მან ზოგიერთი სამეურნეო სისტემა სპარსულ ყაიდაზე გარდაქმნა , ზოგს კი მხოლოდ სახელი შეუცვალა, სხვა მხრივ კი ადგილობრივი ფეოდალური სისტემა უცვლელი დარჩა. ამიტომ ქართლის თავადები მალევე შეეგუვნენ როსტომს და მის სამსახურშივე ჩადგნენ. ქვეყანა ნანატრ მშვიდობას ეწვია, შეწყდა ყიზილბაშთა თარეში, შენელდა თავადებს შორის დაპირისპირება. ქვეყანაში მშვიდობის დამყარების შემდეგ გახისნული მოსახლეობა მამაპაპურ სახლებს დაუბრუნდა და გამოცოცხლდა სოფლის მეურნეობა. აღდგა დანგრეული ქალაქები, გამოცოცხლდა ვაჭრობა , ხელოსნობა. გაჰყავდათ გზები აშენებდნენ ხიდებს და ქარვასლებს. მოწესიგდა საბაჟო სისტემა . როსტომ-ხანის ინიციატივით დაიწყეს ახალი ქალაქების მშენებლობა. მის პერიოდში ქართული კულტურა და ქრისტიანობა არ იდევნებოდა, პირიქით მას ხელი ეწყობოდა. ამ საქმეში დიდი წვლილი მიუძღვის როსტომის ცოლს მარიამ დედოფალს. რომელიც მზრუნველობას იჩენდა ქრისტიანების მიმართ.


^
დაუდ-ხანი უნდილაძე (კასტელის ჩანახატი)

როსტომს ქართლში მეფეს უწოდებდნენ, სინამდვეში კი ის შაჰის ვასალი იყო რასაც ვალი ეწოდებოდა. იგი იყო პირველი მაჰმადიანი რომელიც ქართლ-კახეთის ტახტზე შედარებით მტკიცედ დამკვიდრდა. შაჰის კარმა ახალი პოლიტიკის გატარება დაიწყო. რომელიც მშვიდობიანი დაპყრობის პოლიტიკა იყო.

1656 წელს როსტომს კახეთი ჩამოართვეს და განჯის ხანს გადასცეს სამართავად. 1658 წელს გარდაიცვალა როსტომ-ხანი ის ირანის ქალაქ ყუმში დაკრძალეს. როსტომს შვილი არ ჰყავდა ამიტომ ტახტზე ავიდა მისი ნაშვილები ბაგრატიონთა უმცროსი შტოს - მუხრანბატონების შთმომავალი ვახტანგ V. 1658 წელს მოსკოვში გაემგზავრა თეიმურაზ I. რუსეთიდან თეიმურაზმა რელური დახმარება ვერ მიიღო. და იმერეთში დაბრუნებული ბერად აღიკვეცა. თეიმურაზი სკანდის ციხე სიმაგრეში განმარტოვდა. როდესაც ვახტანგ V-მ იმერეთში ილაშქრა თეიმურაზი ტყვედ ჩავარდა. მთელი სიცოცხლე ყიზილბაშების მებრძოლი თეიმურაზი ირანში გადაასახლეს. ისლამზე მიღებაზე უარის მიღების შემდეგ ის ასტრაბადის ციხეში გამოკეტეს. 1663 წელს 74 წლის თეიმურაზ I გარდაივალა.ქართველებმა მისი ნეშტი ჩამოასვენეს და ალავერდში დაკრძალეს.

მომწონს