ხელთუქმნელი ხატი

რომაული და ეგვიპტური მემკვიდრეობის გარდა ხატს სათავე დაუდო კიდევ ერთმა ტრადიციამ, რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა მისი შემდგომი განვითარებისათვის. საუბარია ხატზე „Αχειροποιητε" („ადამიანის ხელით შეუქმნელი"), რომელიც, გადმოცემით, ქრისტემ ედესის მეფე ავგაროზს გაუგზავნა. გადმოცემის თანახმად, კეთრით დაავადებულმა მეფემ ისურვა, რომ ქრისტეს მოენახულებინა იგი. ამიტომ გააგზავნა მასთან თავისი კარისკაცები, რომლებმაც მოძებნეს იგი პალესტინაში ქადაგების დროს. იესომ იცოდა, რომ მოახლოებული იყო მისი ვნებისა და ჯვარცმის ჟამი, რის გამოც ვერ შეძლო მეფის სურვილის შერულება. ამის მაგივრად მან სასწაულებრივად აღბეჭდა თავისი სახე ტილოზე, რომელიც გაუგზავნა ავგაროზს, რითაც შექმნა პირველი ხატი, სხვა დანარჩენი ხატების პირველწყარო და საფუძველი. ამ ამბავთან თვალნათელ პარალელს წარმოადგენს გადმოცემა წმიდა ვერონიკას მანდილის შესახებ, რომელზეც იესომ ასევე აღბეჭდა თავისი სახე. სხვათა შორის, თვით სახელ ვერონიკას მნიშვნელობაა: ნამდვილი ხატი.

დახვეწილი კვლევის მეთოდები იძლევიან საშუალებას, მივაგნოთ გამოსახულების კვალს განთქმულ ტურინის სუდარაზე, რომლის საიდუმლოც ვერ ახსნეს ბოლომდე, რადიონახშირბადური ანალიზის გამოყენებით ჩატარებულმა, უკანასკნელმა გამოკვლევებმაც კი. ძნელია უარყო ის დიდი მსგავსება, რომელიც შეინიშნება სუდარაზე აღბეჭდილ გამოსახულებასა და ხელთუქმნელ ხატს შორის. განსაცვიფრებელი და არაჩვეულებრივი დამთხვევაა!

პირველი ოფიციალური მოხსენიება ამ ხატის შესახებ და მისი მნიშვნელობის შესახებ იმხანად ასახულია 691-692 წწ. ტრულის კრების საქმეებში (82 კანონი, მანსი XI, კოლ. 960). კანონი მოითხოვს, რომ ხატმწერებმა არ გამოსახონ ქრისტე სამბოლურად კრავის სახით, როგორც ადრე, არამედ წარმოაჩენდნენ მის ადამიანურ ბუნებას, მის ხორცშესხმას, რომლითაც მან იხსნა წუთისოფელი.

ტერმინი „εικων" - „ხატი", უკეთესია გამოვიყენოთ იმ ეპოქასთან მიმართებაში, როცა წმიდა გამოსახულება გახდა მთელი ეკლესიის თაყვანისცემის საგანი. მაგრამ VIII ს-ის დასაწყისისთვის ხატთაყვანისცემა გადაჭარბებულ ფორმებს იღებდა. მაგალითად, ბიზანტიაში ზოგიერთი მორწმუნე ევქარისტიულ პურს ხმევამდე ხშირად ხატს ადებდა ხოლმე. ეს ჩვეულება მკაცრად იგმობოდა.