„ილოცვიდა თჳსაგან" და „შორს დგა"

ყოველივე ის, რაც ზემოთ ითქვა ფარისევლობაზე, სრულად ეხება იმ ფარისეველს, რომელიც წამოგვიდგება წმიდა სახარების იგავში „ფარისეველსა და მეზვერეზე". უფალმა იესო ქრისტემ ეს ორივე სიტყვა - ფარისეველი და მეზვერე - ორგვარი გააზრებითა და მნიშვნელობით შეიტანა თავის იგავში. იმ ხანად ამ იგავის მსმენელი ფარისეველში აუცილებლად განჭვრეტდა ისტორიულად არსებულ ფარისეველს, კერძოდ, მოსეს რჯულის დამცველსა და იუდეველთა საზოგადოებრივი იერარქიის უმაღლესი საფეხურის წარმომადგენელს. როგორც ითქვა, ფარისეველს ებრაელი ხალხი დიდი კრძალვითა და პატივისცემით ეპყრობოდა, ვითარცა რჯულის გულმოდგინე აღმსრულებელსა და გამტარებელს. მაგრამ იგივე ფარისეველი იგავში უფრო მნიშვნელოვანი და მრავლისმთქმელი სახარებისეული ალეგორიაცაა. გავიმეორებთ, იგი გამოხატავს ფარისევლობას, ანუ ზნეობრივად მიუღებელ, სახიფათო მიდრეკილებას ამპარტავნებისაკენ, ანგარებისაკენ, თვალთმაქცობისაკენ, მოჩვენებითობისაკენ და ა.შ.

მეზვერეც ასევე ორმაგი დატვირთვის მქონე ცნებას წარმოადგენს ამ იგავში. იმ დროს მთავრობისაგან დაყენებული ეს ხარკის ამკრეფი რომის იმპერიის საძულველი მსახური იყო ყველასათვის. ამ იგავის იუდეველი მსმენელი მეზვერეში ასევე აუცილებლად განჭვრეტდა ცოდვილს, საზოგადოებისაგან განკვეთილ წევრს, და წარმართსაც (არაიუდეველს). ასე რომ, მაშინ, როგორც წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი შენიშნავს: „მეზვერე და ცოდვილი ერთი თქმა იყო".

დავუკვირდეთ, იგავის მიხედვით, რას აკეთებენ ტაძარში სალოცავად მისული ეს ფარისეველი და მეზვერე: „ორნი კაცნი აღვიდოდეს ლოცვად ტაძარსა მას: ერთი ფარისეველი და ერთი მეზუერე" (ლუკა 18,10), - ასე იწყებს უფალი იესო ამ იგავის თხრობას, და პირველი, რასაც ამის შემდეგ ხაზგასმით შენიშნავს იგი - ფარისევლის მანერული დგომაა: „ფარისეველი იგი წარდგა და ამას ილოცვიდა თჳსაგან" - განაგრძობს უფალი. ესე იგი, ფარისეველი ფეხზე მდგომი ლოცულობს, რაც იმ დროისათვის ლოცვის ჩვეულებრივი წესი იყო, მუხლდრეკით ლოცვასთან ერთად. მაგრამ ფარისეველი ცალკე დგას ტაძარში და ისე ლოცულობს: ძვ. ქართ „თჳსაგან" ნიშნავს „ცალკე, მარტო". უფალი გვეუბნება, რომ მეზვერეც ფეხზე მდგომი მლოცველია, ოღონდ „შორს დგა", შორს დგასო.

ფარისევლის ცალკე დგომა და მეზვერის შორს დგომა ბუნებრივად ქმნის საგანგებო იგავურ დაპირისპირებას, რაზეც ამ იგავის თითქმის ყველა კომენტატორი მიუთითებს. ეპისკოპოსი მიხეილი ყურადღებას მიაქცევს იგავის ამ ნაწილის ძველ ბერძნულ ტექსტს და შენიშნავს, რომ ფარისევლის ცალკე დგომა, ძველი ბერძნულის გათვალისწინებით, ორგვარად შეიძლება გავიაზროთ: ფარისეველი ან გამოსაჩენ, გამოყოფილ, სხვათაგან გამოცალკევებულ ადგილზე დგას, ანდა იგი უბრალოდ თავისთვის დგას. ეპისკოპოსის თქმით, ფარისევლის დგომა გამოსაჩენ, სხვათაგან განცალკევებულ ადგილზე წმინდა წყლის ფარისევლური თვისების გამომხატველია.

ფარისევლისა და მეზვერის დგომის ეს ურთიერთდაპირისპირებული მანერა იმის მანიშნებელიცაა, რომ სეპარატისტის პოზით მდგარი ფარისეველი ხაზს უსვამს თავის განსაკუთრებულობას, ცოდვილთაგან შორს ყოფნას, იმას, რომ ფარისეველს არაფერი ესაქმება ტაძარში მყოფ მლოცველ ცოდვილებთან, იგი თავს არიდებს მათ, რათა ცოდვის თანაზიარი არ შეიქნას.

თუმცა წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი გვაფრთხილებს, რომ ტაძარში წინ დადგომა ან ცალკე დგომა და ლოცვა ყოველთვის არ არის ფარისევლური ლოცვის მიმანიშნებელი. ზოგი ხომ იმ მიზნით დგება წინ, რომ უფრო კარგად გაიგონოს ტაძარში აღსრულებული წირვა-ლოცვა, უკეთესად მოისმინოს მოძღვრის ქადაგება. მეზვერის შორს დგომით, შესაბამისად, იგავში მონიშნულია ამ მლოცველის სიმდაბლე, თავმდაბლობა. თუ ადამიანი სალოცავად ტაძრის ბოლოში, შორს იმისათვის დგება, რომ მყუდროდ იყოს და ლოცვისას თვალი და გონება არ გაეფანტოს, ასეთი დგომა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის დასტურით, „დიახაც, მადლი იქნება" მაგრამ ზოგიერთი უკან, ტაძრის კარებთან ახლოს იმისთვის დადგება ხოლმე, რომ წირვა-ლოცვის დამთავრებისთანავე გაუჭირვებლად ჩქარა გავიდეს გარეთ ან სულაც წირვა-ლოცვის დამთავრებამდე დატოვოს ტაძარი. ეს კი ცოდვა არისო, - დასძენს წმიდა მამა.

ასე რომ, ორივე შემთხვევაში იმდენად იმას კი არ აქვს მნიშვნელობა, დგას კაცი ლოცვისას, შორს დგას თუ ახლოს, არამედ იმას, თუ რა განზრახვით, რა მიზნითა და მისწრაფებით ლოცულობს იგი.

„ფარისეველი და მეზვერე"

„სალოცავად მოხვედი თუ..."

„ღმერთო, გმადლობ შენ" - ასე იწყებს ფარისეველი თავის ლოცვას. მადლიერების გამომხატველი ამ დასაწყისი სიტყვებით უფლის ტაძარში მოსული ფარისეველი, ერთი შეხედვით, ჭეშმარიტი მლოცველის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ფარისეველი ამ სიტყვებით, მართალია, აღიარებს ღვთის შეწევნას, ურომლისოდაც შეუძლებელია მადლის მიღება და სიკეთის ქმნა, მაგრამ მადლის შემწირველი ფარისეველი ამ სიტყვებს მოაყოლებს საკუთარი ღირსებისა და სათნოებების დამადასტურებელ ნუსხას: ჯერ იმას, თუ როგორი არ არის იგი, შემდეგ კი იმას, თუ რაოდენ კეთილმსახური და მართალია ღვთის წინაშე.

გავიხსენოთ ფარისევლის ლოცვის ეს ნაწილი: „ღმერთო, გმადლობ შენ, რამეთუ არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი, მტაცებელ, ცრუ და მემრუშე, გინა ვითარცა ესე მეზუერე" (ლუკა 18,11). ეს სიტყვები მხოლოდ თვითკმაყოფილი ადამიანის პირიდან შეიძლება ამოვიდეს. ფარისეველი საკუთარ თავში მხოლოდ და მხოლოდ ღირსებასა და სრულყოფილებას ხედავს და თავსაც ამიტომ იქებს. თითქოს ამ ფარისეველზე ბრძანებს წმიდა დავით მეფსალმუნე: „იქებინ თავით თჳსით ცოდვილი გულის-თქუმათა შინა სულისა თჳსისათა" (ფსალმ. 9,23).

მერედა, რით იქებს ეს თვითკმაყოფილი ფარისეველი თავს? იმით, რომ იგი არ არის მტაცებელი, ცრუ, მემრუშე. როგორ შეიძლება კაცმა ამათ იქოს თავი? - გვეკითხება წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი. თუ მაინცდამაინც თავის ქებას მოინდომებს ვინმე, განა ის არ უნდა თქვას, თუ რა სიკეთე და სათნოება უქმნია ამქვეყნად, და თან ღვთის მადლსა და შემწეობას არ უნდა მიაწეროს ყოველივე ეს? წარმოიდგინე, - მოგვმართავს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი, - რომ ვინმე წარუდგა მეფეს და მისგან ჯილდოს მისაღებად ასე იქო თავი: მეფევ! მე შენ არასოდეს მომიტყუებიხარ, არც შენი ხაზინა გამიქურდავს და არც შენი სახელი დამიგმია; როგორ ფიქრობთ, მეფე მოუწონებს ამ სიტყვას და ამგვარ მთხოვნელს მისცემს ჯილდოს? განა არ ეტყვის მას: მე შენ არც მოსატყუებლად დამიდგენიხარ, არც ხაზინის გასაქურდად და არც ჩემი სახელის საგმობად; მე შენ საქმე მოგანდე - გასაკეთებლად!

წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, კარგია, თუკი კაცი ცოდვას არ სჩადის, არც იტაცებს, არც ცრუობს და არც მრუშობს, მაგრამ ფარისევლის ლოცვაში ყველაზე ცუდი ის არის, რომ იგი თავს თვითონ იქებს და თანაც ლოცვისას, ღვთის წინაშე ეწევა თვითგანდიდებას. ამიტომ ფარისევლის ლოცვა არის არა ღვთის სადიდებლად აღვლენილი ღაღადისი, როგორც ეს უნდა ყოფილიყო კიდეც, არამედ საკუთარი თავის საქებრად და განსადიდებლად წარმოთქმული ხოტბა. ის დასაწყისი სამადლობელი სიტყვებიც - „ღმერთო, გმადლობ შენ" - სინამდვილეში გამომხატველია არა მადლიერებისა ღვთის მიმართ, არამედ დასტურია საკუთარი პატივმიყვარეობისა, თვითკმაყოფილებისა და აღმატებულობისა.

წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამასთან დაკავშირებით მსჯელობს თვითკმაყოფილებაზე, იმ საშინელ სენზე, ფარისევლის მსგავს ადამიანს რომ შეეყრება ხოლმე. ხშირად ასეც ხდება: როცა კაცი ღვთის მცნებების ბეჯითად აღსრულებას შეუდგება და ამით დიდ კმაყოფილებას იგრძნობს, მაშინვე წამოყოფს თავს სახიფათო მიდრეკილება თვითგანდიდებისაკენ.

„შინაგანი გულის კმაყოფილება" - ამბობს წმიდა ეპისკოპოსი - „არის ნიშანი მისი უგუნურებისა. კაცი, რომელიც იქადის თავისითა სათნოებითა, ამით ამტკიცებს, რომ არა აქვს ჭეშმარიტი სათნოება". წმიდა მამის თქმით, გონიერი კაცი არასოდეს იქნება კმაყოფილი თავისი თავისა, მაშინაც კი, როცა მას ღვთისაგან მოენიჭება რაიმე მადლი და სათნოება. ასეთი კაცი მუდამ ფხიზლობს, აფრთხილებს საკუთარ თავს და ხშირად უჯავრდება კიდეც. ამ დროს მას ამოძრავებს ერთადერთი კეთილგონივრული მიზანი - კიდევ უფრო უმჯობესი ქმნას, უფრო მეტი და დიდი სათნოება აღასრულოს. ამგვარი კაცის გონიერება იმითაც მჟღავნდება, რომ იგი დაუღალავია ამ თავის მისწრაფებაში უმჯობესისაკენ, მის ბუნებაში ჩანერგილია ეს დაუსრულებელი სწრაფვა უმჯობესი და უფრო მაღალი, ღვთისათვის მოსაწონი ქმედებისაკენ.

კმაყოფილება, მით უფრო, თვითკმაყოფილება, მხოლოდ აფერხებს ამ სწრაფვას, ხელს უშლის ჭეშმარიტი სათნოების აღსრულებას: უკმაყოფილება კი არის წყარო ყოველგვარი სულიერი თუ ხორციელი წარმატებისა.წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსისათვის საკუთარი თავით უკმაყოფილება არის „დიდი და მაღალი ნიშანი". სწორედ ეს შინაგანი უკმაყოფილება აიძულებს და აფხიზლებს კაცს იმისათვის, რომ „გამოვიდეს ცოდვიდან და აღასრულოს მცნება".

ნეტარი ავგუსტინე ამ ფარისეველს რიტორიკული შეკითხვით მიმართავს: შენ აქ სალოცავად მოხვედი თუ თავის საქებრად? შენ ამბობ, რომ ყველაფერი გაქვს და არც არაფერი გაკლია, შენთვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ლოცვა ღვთის წინაშე, აუცილებლად საკუთარი თავი უნდა იქო და თან სხვა მლოცველებიც შეურაცხყო. ნეტარი მამა დასძენს, რომ ეს იმდენად ლოცვა კი არ არის, რომლის დროსაც ღმერთს მადლობას სწირავენ, რამდენადაც მილოცვაა საკუთარი თავისადმი. ფარისევლის მადლიერებაც, ამიტომ, არის „მადლიერება - უმადურისა!".

ამგვარი მლოცველი ნეტარ ავგუნტინეს აგონებს იმ ავადმყოფს, რომელსაც უხარია, რომ სხვას უფრო მძიმე სენი შეჰყრია და თვითონ მასთან შედარებით ჯანმრთელია. თავის ქება და განდიდება კიდევ არაფერი. ფარისეველი ღვთის წინაშე ლოცვისას ყველას განიკითხავს. „არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი" - ამბობს იგი. მისთვის ყველა სხვა - ცოდვილია, თვითონ კი - არა. იგი ვერ ხედავს და ვერც გრძნობს თავის ნაკლსა და ცოდვიანობას, თავის თავს უბრალოდ „სხუათა" მაღლა კი არა, ყველაზე მაღლა აყენებს. ჭეშმარიტად ამაზეა ნათქვამი უფალი იესო ქრისტეს ქადაგებაში: „რატომ ხედავ ბეწვს შენი ძმის თვალში, ხოლო შენსაში დირესაც ვერა გრძნობ?.. თვალთმაქცო, ჯერ შენი თვალიდან ამოიღე დირე და მერეღა ნახავ, როგორ ამოიღო შენი ძმის თვალიდან ბეწვი" (მათე 7,3-5).

ფარისევლის სიტყვებში: „არა ვარ... გინა ვითარცა ესე მეზუერე" არ ვარ ცოდვილი, როგორც ეს მებაჟეო, განკითხვის გარდა, ასევე მჟღავნდება მლოცველი ფარისევლის ზიზღი ამ ცოდვილი მეზვერისადმი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ უფლის ტაძარში მდგომი მლოცველი განიკითხავს და თან ამცირებს მოყვასს. სხვათა განმკითხველს ავიწყდება (ან არ იცის), რომ „ის ადამიანი, რომელსაც ჩვენ დღეს განვიკითხავთ, ხვალ შეიძლება სინანულით, აღსარებითა და ლოცვით წმინდანი გახდეს" (უწმიდესი და უნატარესი ილია II).

სხვათა განკითხვა უმძიმესი ცოდვაა, მაგრამ ლოცვის ჟამს ქმნილი ეს ცოდვა კიდევ უფრო მეტად მძიმდება. სხვისი განმკითხველი კაცი მოკლებულია უფლისათვის ესოდენ სათნო სიყვარულს მოყვასისადმი. ამიტომ ფარისეველი, თავისი ცრულოცვით, მოყვასისადმი სიყვარულის უდიდეს მცნებასაც არღვევს და, რაც ყველაზე უფრო საშინელია - შეურაცხყოფს ღმერთს, ვინაიდან: „ღმერთი სიყუარული არს"!

სამწუხაროა, მაგრამ მრავალ ჩვენგანს ალბათ ფრაგმენტულად მაინც გაახსენდა საკუთარი თავი ლოცვისას. სამწუხაროა იმიტომ, რომ ხშირად თავს ვერ ვაღწევთ ხოლმე ფარისევლობას, ღვთის წინაშე სალოცავად მდგარნიც კი. ლოცვისას, სინანულის ნაცვლად, რამდენჯერ გაგვიმართლებია თავი უფლის წინაშე. გულის სიღრმეში ადგილს მივუჩენთ ხოლმე თვითკმაყოფილებით ნაშობ მადლიერებას იმის გამო, რომ რომელიმე ცოდვას არ ჩავდივართ არა იმ სიკეთისათვის ვმადლობთ უფალ ღმერთს, რაც მისი წყალობით გვაქვს, არამედ იმ უსჯულოებისათვის, რასაც სხვებში ვხედავთ. ამით ხომ თვითგანმართლებას ვეწევით! თვითგანმართლებაში კი, საკუთარი უცოდველობის ფონზე, მექანიკურად იგულისხმება ყველა სხვათა ცოდვიანობა, უფრო უარესიც - ამით ჩვენ იმის გამოც ვმადლობთ უფალს, რომ ჩვენზე უარესებიც დადიან ამქვეყნად! ჭეშმარიტად - ამაზე დიდი უგუნურება, უმადურობა და ცოდვა არ იქნება!

ისიც უნდა ითქვას, რომ საკუთარი სულიერების ნამდვილი სურათი მხოლოდ მაშინ დაიხატება, როცა თავს შევუდარებთ იმათ, ვინც ჩვენზე უკეთესი და უმჯობესია, და არა იმათ, ვინც ჩვენზე უარესია. მარტო ამგვარი შედარება-შეფასებაა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, „სიცოცხლისა და ყოფაქცევის საღმრთო საზომი". კი, ბატონო, ვთქვათ მართლაც არ ვართ სხვა ცოდვილთა მსგავსნი, მაგრამ განა ეს ნიშნავს იმას, რომ ამით უკვე წმინდანებს ვემსგავსებით? ცხადია, არა! სულის ცხონებისათვის არ არის საკმარისი მარტო ის, რომ ცოდვა არ მაქვს, ან ესა და ეს ცოდვა არ ჩამიდენია. ღვთის წინაშე განსამართლებლად აუცილებელია მადლისა და სიკეთის ქმნა, სამადლო საქმის კეთება. თუკი ჩვენი სიცოცხლე არ არის განუწყვეტელი და დაუცხრომელი სწრაფვა უმჯობესისაკენ, მაშინ რით შეიძლება განვმართლდეთ ღვთის წინაშე? - ასე ჩაგვეკითხება წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი.

„ვიმარხავ ორ-გზის შაბათსა შინა"; მონაგების ათეული

ფარისეველი ლოცვის მეორე ნაწილში ჩამოთვლის თავის სათნოებებს, ანუ იმას, თუ რა უქმნია მას და რა დამსახურება აქვს ღვთის წინაშე: „ვიმარხავ ორ გზის შაბათსა შინა და ათეულსა შევსწირავ ყოვლისაგან მონაგებისა ჩემისა" ესე იგი: „ორჯერ ვმარხულობ კვირაში და ვიხდი მეათედს იმისას, რასაც ვიხვეჭ" (ლუკა 18,12).

„აჰა სათნოებანი ფარისეველთა!" - შესძახებს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი. სულ ეს არის ფარისევლის მიერ გაწეული ღვაწლი უფლისა და კაცთა წინაშე. ამას ჰქვია ფარისევლის სათნოება, რაც, ფარისევლისავე შეხედულებით, საკმაო საფუძველს უქმნის საკუთარი თავის უპირატესობას, სხვებზე აღმატებულობასა და უმჯობესობას.

მოსეს რჯულის მიხედვით, მარხვა დადგენილი იყო წელიწადში ერთხელ - განწმენდის დიდ დღეს, როცა მთელი ერის ცოდვებისათვის მსხვერპლი შეიწირებოდა. ფარისეველი კი იმას ამადლის ღმერთს, რომ თავად წელიწადში ერთხელ კი არა, „შაბათსა შინა", ანუ კვირაში ორ დღეს მარხულობს. ძვ. ქართ. შაბათი შაბათ დღესაც აღნიშნავდა და თავად შვიდეულსაც, კვირასაც. დღეს ამის მსგავსად კვირა აღნიშნავს შვიდეულსაც და კვირა დღეს, კვირიაკეს.

რაც შექნება მეათედის გადახდას, მოსეს რჯულითვე, დაწესებული იყო ნაყოფთაგან და პირუტყვთაგან მეათედის შეწირვა, რაც მღვდელმთავართა და ლევიტელთა (უფლის ტაძრის მსახურთა) შენახვას ხმარდებოდა. ფარისეველი კი მეათედ ნაწილს მთელი თავისი ქონებიდან, თავისი ყველა სახის შემოსავლიდან შესწირავს და, ესე იგი, ამჯერადაც, მისივე აზრით, სხვებზე უფრო მეტს გასცემს შესაწირის სახით.

ასე რომ, ფარისეველი ლოცვის მეორე ნაწილში კვლავ განაგრძნობს საკუთარი თავის ქება-დიდებას, მაგრამ ამჯერად „საბუთიანად" წარმოაჩენს ამას. საკუთარი თავის მეხოტბეს ავიწყდება, რომ ამისთანა მარხვით, ლოცვითა და შესაწირით გაღებულ მსხვერპლშეწირვას არავითარი ფასი არ აქვს არც ღვთის თვალში და არც კაცთათვის. მარხვა და მსხვერპლის შეწირვა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, სათნოებამდე მიმყვანებელი გზაა და არა თვით სათნოება. თუ მარხულობ, მსხვერპლს სწირავ, წირვა-ლოცვას უსმენ, მაგრამ შინაგანი სიწმინდე არ გემატება, სულით და გულით უმჯობესი არ ხდები, მაშინ ემსგავსები კაცს, რომელიც გზაზე დამდგარა და წინ კი ნაბიჯს არ დგამს. ცხადია, დასძენს წმიდა მამა, ამ გზას ასეთი კაცი მარტო იმისათვის შესდგომია, რომ სხვებმა დაინახონ და ყველას მართლმორწმუნედ მოაჩვენოს თავი.

წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი შეშფოთებული აღნიშნავს, თუ რაოდენ საშინელი და ზარდამცემია ფარისევლის ლოცვიდან მომდინარე ეს აზრი და გამიზნულობა! მაშასადამე, მარხვა და მსხვერპლის შეწირვა ორნაირი ყოფილა: ერთი - სინანულით აღსრულებული და მეორე - საკუთარი ამპარტავნებით გამოკვებილი. ამით გაოგნებული და შეწუხებული წმიდა ეპისკოპოსი ამბობს: „თურმე შესაძლებელი არის, მარხვაცა და მსხვერპლის შეწირვაცა ნიშნავდეს და მოასწავებდეს არა მადლსა და ღვთისმსახურებასა, არამედ ერთსა მხოლოდ - ცოდვასა და ღვთის წინააღმდეგობასა!"

რაღა თქმა უნდა, ეს ორგვარი მარხვა უკიდურესად ემიჯნება ერთმანეთს. ერთია ჭეშმარიტი მარხვა, რომელიც არის „გლოვა, მონანიება, ტირილი და ღვთისადმი ვედრება". ჭეშმარიტი მმარხველი მხოლოდ თავის ცოდვათა გამოა შეწუხებული, და რითღა შეუძლია მას სიქადული ღვთის წინაშე?

მეორე კი ფარისევლური მარხვაა, ორგულობისა და ამპარტავნების ნაყოფი, მხოლოდ თავმომწონებისა და პატივის მიღებისათვის გაღებული მსხვერპლი, კაცთა საჩვენებელი, სხვათა დასანახავად გაწეული ღვაწლი. ყოველივე ამის მიზეზი ერთია - მოუნანიებლობა საკუთარი ცოდვებისა ღვთის წინაშე, სინანულის სრული არქონა. ფარისეველი გულმოდგინედ ლოცულობს, გულდადებით მარხულობს და მსხვერპლსაც უხვად სწირავს, მაგრამ მისი სიტყვაცა და საქმეც უნაყოფო რჩება იმის გამო, რომ ეს სიტყვაცა და საქმეც უფლისაკენ არ მიემართება, საღმრთოდ არ არის განკუთვნილი: „ყოველსავე, რასაცა იქმოდით, გულითად იქმოდეთ ვითარცა უფლისასა, და ნუ ვითარცა კაცთასა" - გვასწავლის წმიდა მოციქული პავლე კოლასელთა მიმართ ეპისტოლეში (3,23).

დიახ, ფარისეველი თავის ლოცვაში არც ერთ საკუთარ ცოდვას არ ინანიებს, მაშინ როდესაც ტაძარში მისული, ფარისევლისაგან მოშორებით მდგომი მეზვერე თავისი ლოცვით სინანულის ტკბილ ნაყოფს იმკის.

მლოცველი მეზვერე

ძველი ქართული სიტყვა „მეზუერე" მებაჟეს ნიშნავს. რომის იმპერიის ხანაში მეზვერე ხარკის ამკრეფი იყო. მეზვერეები, ჩვეულებრივ, მეტისმეტად ავიწროვებდნენ ხალხს, დაწესებულზე მეტს ახდევინებდნენ და ამიტომ მთავრობისაგან დაყენებული ეს მოხელე ყოველთვის საძულველი იყო. თუმცა მეზვერეებს არც წარჩინებული და დაწინაურებული ფენა სწყალობდა და მიიჩნევდნენ, რომ მეზვერე იყო ყველაზე შემზარავი სახე ცოდვილი ადამიანისა, უფრო მეტიც - მას განკვეთილივით ეპყრობოდნენ.

მოკლედ რომ ვთქვათ, იმ დროს მეზვერე და ცოდვილი „ერთი თქმა იყო" (წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი). ამასთან ერთად, მეზვერეში ებრაელი მოიაზრებდა წარმართსაც, ანუ არაიუდეველს (სხვა რელიგიის აღმსარებელს). ასე რომ, უფალმა თავის იგავში წინასწარგამიზნულად დააყენა გვერდიგვერდ იმდროინდელი საზოგადოების ორი უკიდურესად გამიჯნული ფენის წარმომადგენელი: ფარისეველი, როგორც სახე საზოგადოების დაწინაურებული და წარჩინებული წევრისა, და მეზვერე, როგორც საზოგადოებისაგან განკვეთილი, ყველასთეის მიუღებელი, ცოდვით დაცემული ადამიანი.

უფლის იგავური სათქმელიდან გამომდინარე კი, როგორც დავრწმუნდით მხილებულია არა მეზვერე და მისი ცხოვრების წესი, არამედ ფარისეველი და მისი ფარისევლობა, ანუ დამოკიდებულება საკუთარი თავისა და გვერდით მყოფისადმი. ამის საპირისპიროდ, სწორედ მეზვერის ქმედება, მისი ქცევის მოტივაცია და განზრახულობაა შეწყნარებული ჩვენი უფლის მიერ.

მაინც რას აკეთებს უფლის ტაძარში სალოცავად მისული მეზვერე? რა არის ის, რითაც მლოცველი მეზვერე უპირისპირდება მლოცველ ფარისეველს, და მათგან პირველი უფლისმიერ შემწყნარებლობას იმსახურებს, მეორე კი - არა? თითოეული მათგანი ხომ მართლაც ლოცულობს ღვთის წინაშე? განა ორივე სალოცავად არ არის მისული ტაძარში?

დიახ, ლოცვით ორივე ლოცულობს, მაგრამ ღვთის წინაშე სალოცავად სწორედ მეზვერეა მისული ტაძარში, სწორედ იგია ნამდვილი, ჭეშმარიტი მლოცველი. მეზვერე ფარისეველივით კი არ მობრძანდა და ყველას დასანახავად წინ, სიწმინდეებთან ახლოს კი არ დადგა სალოცავად, არამედ შიშით შევიდა ტაძარში, წმიდა საკურთხევლისა და სიწმიდეებისაგან შორს დადგა, ყველასაგან ფარულად, კუთხეში მიმდგარმა, ღვთის წინაშე გააცხადა საკუთარი ცოდვები, თავადვე ამხილა თავისი ფარული ზრახვები, ვნებები და თავიც განიკითხა. გულწრფელად მლოცველ მეზვერეს, ჩანს, ტაძარში მოსვლამდე შეესმა ხმა ღვთისა: „განჰფინენით მის წინაშე გულნი თქუენნი, რამეთუ ღმერთი მწე თქუენდა არს" (ფსალ. 61,8), და ესეც შეიგნო: „სიმდაბლესა შინა ჩუენსა მომიჴსენნა ჩუენ უფალმან, რამეთუ უკუნისამდე არს წყალობაჲ მისი" (ფსალ. 135,23).

ნეტარი ავგუსტინეს თქმით, „ეს მეზვერე ტაძარში შორს იდგა თავისი წუხილით საკუთარ ცოდვათა გამო, მაგრამ იგი თავისი ღვთისმოსაობით იყო ახლოს ღმერთთან" მეზვერის ღვთისმოსაობა იმით გამოიხატება, რომ იგი სინანულშია, მთელი თავისი შეგნებით აღიარებს საკუთარ ცოდვიანობას, გონებითაც აქვს გააზრებული და გულითაც განიცდის მას. სინანულის მხოლოდ ამგვარი განცდა შეაძლებინებს კაცს, ერთხელ და სამუდამოდ მოიძაგოს ცოდვა, რომელსაც შობს თავნება გულისთქმა და გამოზრდის ბრმა გონება. ამიტომაც არის აუცილებელი, ცოდვის ამოსაძირკვად ერთდროულად მონაწილეობდეს გულიც და გონებაც: პირველი უნდა განიცდიდეს ღრმა წუხილს საკუთარი ცოდვების გამო, მეორე კი დაუნდობლად ამხელდეს და ადანაშაულებდეს ამ ცოდვათა მოქმედს, ანუ თავის თავს, და სხვას არავის.

ცოდვისაგან განშორება, ცოდვის მოძაგება, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, ცოდვის მუშაკს ღვთის მსახურად გარდაქმნის. ეს არაჩვეულებრივი მეტამორფოზა წმიდა მამისთვის ყველაზე დიდი საქმეა საქმეთა შორის.

უაღრესად საგულისხმოდ შეაფასებს ნეტარი ავგუსტინე მეზვერის გულმხურვალე სინანულს. მისი თქმით, ტაძარში მოკრაძლებით მდგომი მონანიე მეზვერე საკუთარ თავში ერთმანეთისაგან გამოაცალკევებს ადამიანსა და ცოდვილს. ღვთის წინაშე მდგარი მონანული ერთი კი არა, თითქოს ორი სხვადასხვა არსებაა: ერთია ადამიანი, და ეს წოდება მას ღვთისაგან აქვს მინიჭებული: „შენ რომ ადამიანად იწოდები" - ამბობს ნეტარი მამა, - „ეს ღვთის საქმეა!" მეორე არსება კი ცოდვილია: „შენ რომ ცოდვილად იწოდები" - განაგრძობს ნეტარი ავგუსტინე - „აი, ეს კი შენი საკუთარი საქმეა, შენივე ხელიდან გამოსული და შენი ხელითვე დასანგრევი საქმე". ნეტარი მამა ასეთ რჩევას დაურთავს: „შენ უნდა შეიძულო შენში არსებული ეს შენი საკუთარი საქმე (ე.ი. ცოდვის ქმნადობა), და ამის წილ უნდა შეიყვარო ღვთის საქმე (ცოდვის არქმნა და მცნებათა დაცვა). დაანგრიე შენი საკუთარო საქმე, რომ ღმერთმა თავისი საქმის აღსრულება შეძლოს. ის, ვინც თავად აღიარებს ცოდვებს და მხოლოდ საკუთარ თავს ადანაშაულებს ამ ცოდვებში - იგი უკვე ღმერთთან ერთად მოექმედებს".

სხვაგან ნეტარი ავგუსტინე კვლავ განაგრძობს ამ თემას და ამბობს: „მეზვერემ არ დაინდო საკუთარი თავი, რომ ღმერთს დაენდო იგი; მეზვერე ადანაშაულებდა საკუთარ თავს, რომ ღმერთს მისი პატიება შესძლეძოდა; ეს ცოდვილი სჯიდა თავის თავს, რომ ღმერთს გაეთავისუფლებინა იგი". მონანიესა და ღმერთის თანა-მოქმედებასთან დაკავშირებით თითქმის იმავეს გვიბრძანებს უწმიდესი და უნეტარესი ილია II: „სადაც სინანულია, იქ უკვე ღმერთი და ცოდვათა შენდობაა".

დიახ, ყოველივე ეს მხოლოდ ღმერთს მინდობილი კაცისთვის არის შესაძლებელი. მეზვერე ჭეშმარიტად იგია, ვისზეც წმიდა დავით მეფსალმუნე ბრძანებს. „მიუტევე უფალსა ზრუნვაჲ შენი და მან გამოგზარდოს შენ" (ფსალ. 54,22).

წმიდა სახარების ამ იგავში ფარისევლის დგომის ხაზგასმული მანერა, საკუთარი თავის განმართლება, სხვათა განკითხვა და ზიზღი, უცოდველობის სრული შეგრძნება იმაზე მეტყველებს, რომ ამ თვითდაჯერებულ და თვითკმაყოფილ ადამიანს მხოლოდ საკუთარი თავის იმედი აქვს და, რაც ყველაზე სავალალოა, იგი გამართლებას არც ელის ღვთისაგან.

ამის საპირისპიროდ, მეზვერე, თავისი გაუბედაობით, მოწიწებით, თავმდაბლობითა და სინანულით, სწორედ იმას გვიმოწმებს, რომ მას არ აქვს საკუთარი თავის იმედი, იგი მართლაც ღმერთს არის მთლიანად მინდობილი, ყველა თავისი ზრუნვა უფლისათვის მიუნდვია და განმართლებასაც მთელი არსებით მხოლოდ ღვთისაგან ელოდება. თუმცა თავად მეზვერე საკუთარ თავს გამართლების ღირსად არ მიიჩნევს.

იგავში „ფარისეველსა და მეზვერეზე" თვალში საცემია ფარისევლის მრავალსიტყვაობა და მეზვერის მცირედმეტყველება. მხოლოდ ერთი მუხლით არის გადმოცემული მეზვერის სულიერი მიმოხრა, განცდები და მისი უკიდურესი თავმდაბლობა. ამას უფალი იესო, შორს დგომის გარდა, კიდევ სამგვარი იგავური მონიშვნით გამოხატავს: ეს არის თვალები, მკერდი და მჯიღი. „მოშორებით მდგარი მებაჟე იმასაც კი ვერ ბედავდა, რომ ზეცად აღეპყრო თვალნი, არამედ მკერდში იცემდა მჯიღს და ამბობდა: ღმერთო, მილხინე მე ცოდვილს" - აი, სულ ეს არის ნათქვამი იგავში მეზვერეზე.

როგორც განმარტავენ, მეზვერეს იმდენად ჰქონდა შეგნებული თავისი ცოდვიანობა, რომ თვალთა ზეაპყრობასაც კი ვერ ბედავდა. მის ამ გაუბედაობაში ჭვრეტენ მლოცველის მოწიწებას, რიდს, უფრო მეტად კი საკუთარი უღირსების შეგრძნებას, რის გამოც დადგა იგი წმინდა საკურთხევლისაგან შორს, შორს იმისგან, რასაც ცოდვილის ფეხი არ უნდა მიჰკარებოდა. ცოდვილი მეზვერე თავდახრილი დგას, მიწას ჩასჩერებია, მაგრამ არა იმიტომ, რომ მხოლოდ მიწიერია მისთვის მისაღები, არამედ იმ მიწიერი ცოდვების გამო, რომლებიც მას ღმერთისგან აშორებს და ჯერ კიდევ არ ხდის ღვთისაგან შენდობის ღირსად.

თუკი მეზვერის თვალები მიწისკენაა მიმართული, მისი გონების თვალი გულის სიღრმეში იმზირება. იგი მთელი სიცხადით ხედავს და განიცდის საკუთარი გულის ჯურღმულებსა და უფსკრულებს, ყველანაირ ცოდვათა სისაძაგლით რომ არის სავსე. ან როგორ უნდა გაბედოს მან, ამ უფსკრულებში ჩაძირულმა, თვალების ზეცად აპყრობა? საკუთარი ცოდვილი სულის არაწმინდებით გულშეძრულს ისიც ახსოვს, რომ ყოვლისმცოდნე ღმერთმა ყოველივე იცის, და ყოვლისმხედველი უფალი ყოველივეს ხედავს. მაგრამ არც ის ავიწყდება მონანიე მეზვერეს, რომ მარადიული სიმართლისა და სიწმინდის უზენაესი თვალი ახლაც და ყოველჟამიერ მისკენაა მიმართული, საგანგებოდ მოიხილავს მის ყოველ ცოდვისმიერ ქმედებასა თუ სიტყვას. იქნებ იმის გამოც ვერ გაუბედავს მონანულ ცოდვილ მეზვერეს ზეცისაკენ თვალთა აპყრობა, რომ ზეციერი მსაჯულის მზერას არ შეეჯახოს და მისი საშინელი რისხვა არ ეკვეთოს.

მკერდზე მჯიღის ცემაც იმას მიგვანიშნებს, რომ ცოდვილი მლოცველი საკუთარი სინდისის ესოდენ მტანჯველ ქენჯნას მთელი არსებით განიცდის, გულით გრძნობს, და ეს მძაფრი, მწვავე განცდა მისი სულის სიღრმემდეც ატანს. მჯიღის სწორედ გულში ცემა ვიზუალურად მოგვინიშნავს იმ ადგილს, სადაც ყველანაირი ცოდვა იშვება. გულია ცოდვის მიზეზი, გულში წარმოიშვება ყველა ის სურვილი და გულისთქმა, რაც ცოდვას გამოზრდის და ცოდვათქმნადობისკენ წარმართავს ადამიანს. თუმცა იგივე გულია ყველა სათნოების მიზეზიც.

საკუთარი მჯიღის მკერდში მრტყმელი მეზვერე თვითონვე იქოლავს თავს, თავადვე სჯის თავის გულს, რომელმაც ამდენი ცოდვისა და ბოროტების მონად აქცია იგი. მკერდზე მჯიღის ცემა არის თვითგვემის, თვითჩაქოლვის და თვითგანკითხვის იგავური ქმედება, რაც თვალსაჩინოდ წარმოაჩენს სინანულის მსხვერპლგაღებას, სულის შემუსვრილობასა და გულის დამდაბლებას, როგორც წმიდა დავით მეფსალმუნე ბრძანებს: „მახლობელ არს უფალი შემუსვრილთა გულითა და მდაბალნი სულითა აცხოვნნეს" (ფსალმ. 33,18).

გაგრძელება...