წმიდა წერილი

წმიდა წერილი ეწოდება წიგნთა კრებულს, რომლებიც დაწერილია წმიდა მამათა მიერ ღმერთის შთაგონებით. ადამიდან მოსემდე წმიდა წერილის წიგნები არ იწერებოდა, არამედ განივრცობოდა წმიდა გარდამოცემის მეშვეობით. უფალი იესო ქრისტეც ზეპირად ასწავლიდა მოციქულებს. ამგვარად, წმიდა წერილი უფრო გვიან შეიქმნა, ვიდრე წმიდა გარდამოცემა.

წმიდა წერილის დადგინება შემდეგნაირად მოხდა: გამოიძიეს, მიიჩნევს თუ არა ყველა ეკლესიის წმიდა გარდამოცემა ამა თუ იმ წიგნს - წმიდა წერილის წიგნად და მხოლოდ ის წიგნები იქნა აღიარებული წმიდა წერილის წიგნებად, რომლებიც ყველა ეკლესიის წმიდა გარდამოცემის თანახმად იქნენ მიჩნეულნი ასეთებად. ხოლო წიგნები, რომლებსაც აღიარებდა მხოლოდ რამდენიმე ქვეყნის ეკლესია, და არა ყველა, დადგინდა, არ მიიჩნიონ წმიდა წერილის წიგნებად.

360 წელს ლაოდიკიაში გამართულმა მსოფლიო საკლესიოს კრებამ დაადგინა, აღმოსავლეთის ეკლესიაში რომელი წიგნები მიეკუთვნებინათ წმიდა წერილისთვის, ხოლო დასავლეთის ეკლესიაში - 416 წელს კართაგენში გამართულმა საეკლესიო კრებამ, გარდა ამისა, ორივე კრებამ დაადგინა, რომ ეკლესიაში ღვთისმსახურების ჟამს იკითხებოდეს მხოლოდ წმიდა წერილის წიგნები. მეექვსე მსოფლიო კრების 68-ე დადგენილებამ განაჩინა, რომ გვმართებს წმიდა წერილის წიგნებს მოვეპყრათ კეთილკრძალულებით, ისე, როგორც სიწმიდეს შეჰფერის.

წმიდა წერილის გარდა, ეკლესია ხელმძღვანელობს წმიდა გარდამოცემითაც, რადგან წმიდა წერილი არ შეიცავს სრულად საღმრთო გამოცხადებას და წმიდა გარდამოცემის გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა წმიდა წერილის ზოგიერთი ადგილის გაგება. ამას თვით საღმრთო წერილიდან ვიგებთ - წმიდა იოანე მოციქულისაგან სახარებაში ნათქვამია: „არიან სხუანიცა მრავალ, რომელ ჰქმნა იესო, რომელნი თუმცა დაიწერებოდეს თითოეულად, არცაღა ვგონებ, ვითარმედ სოფელმან ამან დაიტია აღწერილი წიგნები" (ინ. 21,25).

წმიდა გარდამოცემა რომ არა, არავის ეცოდინებოდა რას წარმოადგენს წმიდა წერილი. თვით წმიდა წერილი ბრძანებს, რომ ის არ მოიცავს ყოველივეს, ამდენად ის, ვინც არ სცნობს წმიდა გარდამოცემას, საღმრთო გამოცხადებიდან ბევრი რამ არ უწყის, მისი რელიგიური ცხოვრება ცალმხირივია და არასრულყოფილი.

ქრისტიანებს ბევრი რამ შემორჩათ ზეპირი გარდამოცემიდან, მაგალითად ის, რომ გამოვისახოთ პირჯვარი, ლოცვის ჟამს ვიდგეთ პირით აღმოსავლეთისაკენ, საიდანაც აღმოხდება მზე, როგორ ვეზიაროთ წმიდა საიდუმლოთ, რომელი სიტყვებით მივმართოთ ღმერთს, რათა მან აკურთხოს და გარდასახოს შესაწირავი პური და ღვინო, როგორ იკურთხოს წყალი და სხვა. ამიტომ შეახსენებდა წმიდა მოციქული პავლე ქრისტიანებს თესალონიკში: „ძმანო, მტკიცედ დეგით და შეიკრძალეთ მოძღურება ესე, რომელიცა გისწავიეს გინა სიტყვითა, გინა წიგნითა ჩუენითა" (2 თეს. 2,15). ის, რასაც პავლე მოციქული ასწავლიდა ქადაგებებში, ეს იყო ზეპირი გარდამოცემა. ხოლო რასაც ასწავლიდა ეპისტოლეებით, ეს არის ეპისტოლარული სწავლება და წმიდა წერილის ნაწილს შეადგენს. ის, რომ ქრისტიანული სარწმუნოება ძირითადად ზეპირი გარდამოცემის საფუძველზე ვრცელდებოდა, სრულიად გასაგებია. პავლე მოციქულის ეპისტოლეში ნათქვამია: „რაჲ-იგი გესმა ჩემგან მრავლითა მოწამებითა, ესე შეჰვედრე მორწმუნეთა კაცთა, რომელნი შემძლებელ იყვნენ სხუათაცა სწავლად" (2 ტიმ. 2,2). თითქმის ოცი წლის მანძილზე უფალ იესო ქრისტეს ამაღლებიდან, ეკლესიას არ ჰქონდა არც ერთი წიგნი ახალი აღთქმისა და იძულებული იყო ესარგებლა მხოლოდ ზეპირი გარდამოცემით, მაგრამ მიუხედავად ამისა იგი მოქმედებდა, აღასრულებდა ღმრთისმსახურებას, იღვწოდა და განეფინებოდა ყოველგან, ეყრდნობოდა ზეპირ გარდამოცემას, იმარხავდა მას, როგორც ზეციურ საუნჯეს.

წმიდა წერილის წიგნებიდან ნაწილი ქრისტეს შობამდე დაიწერა, ხოლო ნაწილი ქრისტეს შობის შემდგომ. ქრისტეს შობამდე დაწერილ წიგნებს ძველი აღთქმის წიგნებს ვუწოდებთ, ხოლო შობის შემდეგომ დაწერილებს - ახალი აღთქმის წიგნებს.

ძველი აღთქმა განამზადებს ადამიანებს ახალი აღთქმის მისაღებად, ხოლო ახალი აღთქმა არის აღსრულება და დასრულება ძველი აღთქმისა.

ძველი აღთქმა შეიცავს შემდეგ წიგნებს:

1. დაბადება - მასში მოთხრობილია ქვეყნიერებისა და ადამიანის შექმნა, პირველქმნილ ადამიანთა ცხოვრების, ცოდვით დაცემის, მათ შთამომავალთა ცხოვრებისა და შრომის შესახებ, აგრეთვე იოსების ეგვიპტეში აღსრულების შესახებ (შემოკლებით - დაბ).

2. წიგნი გამოსვლათა - მასში აღწერილია ებრაელთა მძიმე ცხოვრება ეგვიპტეში, მოსეს შერკინება ფარაონთან, ებრაელთა გამოსვლა ეგვიპტიდან მოსეს წინამძღოლობით, მათი სვლა უდაბნოში, აღთქმის ფიცართა მიღება სინას მთაზე და კარვის შენება (გამ).

3. წიგნი ლევიტელთა - მასში ჩაწერილია ძველი აღთქმის მღვდელმსახურთა და ლევიტელთა ღმრთისმსახურების წესები და საყოფაცხოვრებო და სამოქალაქო კანონები (ლევ).

4. რიცხვთა - მასში აღწერილია ებრაელი ხალხის საყოველთაო აღწერა, რომლის დროსაც, ლევიტელთა გარდა, 603550 მოზრდილი მამაკაცი დაითვალეს; შემდეგ ზედმიწევნით არის ახსნილი ლევიტელთა მოვალეობანი, მოთხრობილია ხალხის დრტვინვა მოსეს წინააღმდეგ და აარონის სიკვდილი (რიცხვ).

5. მეორე სჯულისა - მასში, მოსე სიკვდილის წინ, კიდევ ერთხელ, მოკლედ, უმეორებს ებრაელ ხალხს სჯულს, რომელიც ღმერთმა მოსცა მათ, მადლობას სწირავს და აკურთხევს ხალხს; ბოლოს აღწერილია მოსეს აღსასრული და მისი დაკრძლავა (რჯლ).

6. წიგნი ისუსი, ძისა ნავესი - მასში მოთხრობილია აღთქმის მიწებთან მისვლა და ისრაელის თორმეტ ტომს შორის მისი განყოფის შესახებ (ის. ნავ.)

7. წიგნი მსაჯულთა - მასში აღწერილია ებრაელთა ცხოვრება მსაჯულთა მმართველობის ხანაში (მსაჯ).

8. წიგნი რუთისა - მასში მოთხრობილია ვინმე რუთის ამბავი, რომელიც იყო მეფე დავითის დიდი ბებია.

9-12. ორი წიგნი სამოელისა და ორი წიგნი მეფეთა - რომლებშიც მოთხრობილია ებრაელთა ცხოვრება, როდესაც მათ მართავდნენ მეფენი, და განსაკუთრებით აღწერილია იერუსალიმის დიდებული ტაძრის მშენებლობა (სამ და მეფ).

13-14. ორი წიგნი ნეშტთა - რომლებიც ავსებს მეფეთა წიგნებს (ნეშტ).

15-16. წიგნები ეზრასი და ნეემიასი - მათში მოთხრობილია ებრაელთა დაბრუნების შესახებ ბაბილონის ტყვეობიდან, ახალი ტაძრის მშენებლობისა და იერუსალიმის აღდგენის შესახებ (ეზრ და ნეემ).

17. წიგნი ესთერისა - მასში მოთხრობილია ღმრთის მოყვარე და მხნე ებრაელი დედაკაცის შესახებ, რომელმაც ერი თვისი იხსნა დაღუპვისაგან სპარსეთის მეფის, ართაქსერქსის მეფობის ჟამს (ესთ).

18. წიგნი იობისა - მასში მოთხრობილია მართალ იობის ღმრთივსათნო ცხოვრების შესახებ, რომელმაც უდიდესი მწუხარებისა და ვაების ჟამს დაიმარხა მტკიცე რწმენა ღმრთისადმი, გამოაჩინა უდიდესი მოთმინება და სიბრძნე (იობ).

19. ფსალმუნთა წიგნი - რომელიც შეიცავს 150 სულიერ საგალობელს ანუ ფსალმუნს, რომელთა უდიდესი უმრავლესობა ეკუთვნის წმ. მეფე დავითს (ფს).

20. იგავნი სოლომონისნი - რომელიც შეიცავს მეფე სოლომონის ბრძნულ გამონათქვამებსა და რჩევებს, ამ ქვეყნად მართალი ცხოვრების წარმართვისათვის (იგ).

21. ეკლესიასტე - რომელშიც მეფე სოლომონი ქადაგებს ცხოვრების საზრისის შესახებ და მიგვითითებს, რომ ბედნიერია მხოლოდ ის, ვინც ისწრაფვის არა მატერიალური კეთილდღეობისაკენ, არამედ ღმრთის მცნებათა აღსრულებისაკენ (ეკლ).

22. ქება ქებათა - სოლომონისა, რომელშიც იგი წინასწარმეტყველურად მოგვითხრობს ქრისტეს წმიდა სიყვარულის შესახებ ეკლესიის მიმართ, სიძისა და სასძლოს სიყვარულის მაგალითზე.

23. წიგნი წინასწარმეტყველ ესაიასი - მასში წინასწარმეტყველი მრავალ რასმე წინასწარმეტყველებს მაცხოვრის ცხოვრებიდან. რამდენიმე მოვლენა მისი ცხოვრებიდან ისეთი ზედმიწევნით არის აღწერილი, თითქოს იგი საკუთარი თვალით ჭვრეტდა ყოველივეს. ის ამბობს აგრეთვე, რომ მხსნელი იშვება ქალწულისაგან. ამის გამო წინასწარმეტყველ  ესაიას ძველი აღთქმის მახარებელს უწოდებენ (ეს).

24. წიგნი წინასწარმეტყველ იერემიასი - მასში მოყვანილია მრავალი წინასწარმეტყველება ებრაელი ანუ ისრაელი ერის მომავლისა და მაცხოვრის შესახებ (იერ).

25. წიგნი წინასწარმეტყველ ეზეკიელისა - ასევე შეიცავს მრავალ წინასწარმეტყველებას (ეზეკ).

26. წიგნი წინასწარმეტყველ დანიელისა - რომელშიც აღწერილია მისი ცხოვრება ბაბილონის ტყვეობაში, აგრეთვე გამოთქმულია წინასწარმეტყველება მაცხოვრის შობის შესახებ (დან).

27-38. თორმეტ მცირე წინასწარმეტყველთა წიგნნი: ოსიასი (ოს), იოელისა (იოელ), ამოსისა (ამოს), აბდიასი (აბდ), იონასი (იონ), მიქეასი (მიქ), ნაომისა (ნაომ), ამბაკუმისა (ამბ), სოფონიასი (სოფონ), ანგეასი (ანგ), ზაქარიასი (ზაქ), და მალაქიასი (მალაქ). ამ წიგნებშიც მრავალი წინასწარმეტყველებაა გამოთქმული მესიის - მაცხოვრის შესახებ. მაგალითად: წინასწარმეტყველმა მიქეამ იწინასწარმეტყველა, რომ მაცხოვარი იშვებოდა ბეთლემში (5,2), წინასწარმეტყველმა ზაქარიამ იწინასწარმეტყველა მაცხოვრის დიდებით შესვლა იერუსალიმში (9,9) და მისი ვნება (13,7), წინასწარმეტყველმა მალაქიამ გამოთქვა, რომ მესიას ეყოლებოდა წინამორბედი - წმიდა იოანე ნათლისმცემელი (3,1).

პირველ ხუთ წიგნს ძველი აღქთქმისა აგრეთვე ეწოდება მოსეს ხუთწიგნეული, სჯულდებითნი და აღთქმის წიგნები.

ზოგიერთ გამოცემაში სამოელის პირველ წიგნს უწოდებენ პირველ წიგნს მეფეთა, სამოელის მეორე წიგნს - მეფეთა მეორე წიგნს. ასეთ შემთხვევაში მეფეთა პირველ წიგნს ეწოდება მესამე წიგნი მეფეთა, ხოლო მეფეთა მეორე წიგნს - მეოთხე წიგნი მეფეთა. წინასწარმეტყველთ - ესაიას, იერემიას, ეზეკიასა და დანიელს ეწოდებათ დიდი წინასწარმეტყველნი.

მართლმადიდებელი ეკლესია ძველი აღთქმის ხსენებულ წიგნებს უწოდებს მემკვიდრეობას, რომელიც მიიღო ძველაღთქმისეული ებრაელთა ეკლესიიდან, რამეთუ ებრაელ ერს ერწმუნა ღმრთის სიტყვა, როგორც ამბობს ამის შესახებ პავლე მოციქული ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში (3,1-2), ხოლო ახალი აღთქმის ეკლესიამ მიიღო ეს წიგნები ებრაელთაგან.

წმიდა წერილი ზოგიერთ გამოცემაში შეიცავს აგრეთვე შემდეგ წიგნებს: ა) წიგნი ტობისი, ბ) წიგნი ესთერისა, გ) სიბრძნე სოლომონისა, დ) წიგნი ისუსი ძისა ზირაქისა, ე) წინასწარმეტყველება ბარუქისა, ვ) სამი წიგნი მაკაბელთა, ზ) მესამე წიგნი ეზრასი. მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ დაშვებულია მათი კითხვა ისევე, როგორც სხვა რელიგიური წიგნებისა, მაგრამ მათ არ მიაკუთვნებს წმიდა წერილის კანონიკურ წიგნებს.

ახალი აღთქმა შეიცავს 27 წიგნს:

ა) სახარებებს:

1. მათესი (მთ.)
2. მარკოზისი (მკ.)
3. ლუკასი (ლკ.)
4. იოანესი (ინ.)

ბ) 5. წმიდა მოციქულთა საქმეებს (საქ.)

გ) წმიდა მოციქულ პავლეს 14 ეპისტოლეს:

6. რომაელთა მიმართ (რომ.)
7. კორინთელთა მიმართ I (1 კორ.)
8. კორინთელთა მიმართ II (2 კორ.)
9. გალატელთა მიმართ (გალ.)
10. ეფესელთა მიმართ (ეფეს.)
11. ფილიპელთა მიმართ (ფილ.)
12. კოლასელთა მიმართ (კოლ.)
13. თესალონიკელთა მიმართ I (1 თეს.)
14. თესალონიკელთა მიმართ II (2 თეს.)
15. ტიმოთეს მიმართ I (1 ტიმ.)
16. ტიმოთეს მიმართ II (2 ტიმ.)
17. ტიტეს მიმართ (ტიტ.)
18. ფილიმონის მიმართ (ფილ.)
19. ებრაელთა მიმართ (ებრ.)

დ) 7 ეპისტოლეს სხვა მოციქულთაგან, კერძოდ:

20. იაკობ მოციქულისა (იაკ.)
21. პეტრე მოციქულისა I (1 პეტ.)
22. პეტრე მოციქულისა II (2 პეტ.)
23. იოანე მოციქულისა I (1 ინ.)
24. იოანე მოციქულისა II (2 ინ.)
25. იოანე მოციქულისა III (3 ინ.)
26. მოციქულ იუდასი (იუდ.)

ე) 27. აპოკალიფსი ანუ გამოცხადება წმიდა მოციქულისა იოანესი (გამოცხ.)

სახარებაში აღწერილია უფალ იესო ქრისტეს მოსვლა ამ ქვეყნად, მისი ცხოვრება, ქადაგება, ღვაწლი და ვნება, აგრეთვე ყოველივე ის, რაც მან თავს იდვა ჩვენისა ცხონებისათვის. სიტყვა „ევანგელე" - ბერძნულია და „ხარებას" ნიშნავს, რამეთუ ქრისტეს მოძღვრება - არის შერიგება ადამიანისა ღმერთთან და საუკუნო ნეტარება - არის უდიდესი ნუგეში. პირველი სამი სახარებ დაწერილია 50-დან 70 წლამდე ქრისტეს შობიდან, ხოლო იოანეს სახარება დაიწერა დაახლოებით 90 წელს.

მოციქულთა საქმეებში მოთხრობილია მოციქულებზე სული წმიდის მოფენის, ქრისტიანული სარწმუნოების გავრცელებაში მათი ღვაწლის და მოწამეობის შესახებ, რომლის გემოს ხილვაც მოუხდათ მოციქულებრივი ღვაწლის აღსრულებისას პირველმოწამეთა - სტეფანესა და იაკობს, მოცუქულთა კრებისა და პირველ ქრისტიანთა ცხოვრების შესახებ. მოციქულთა საქმენი დაიწერა დაახლოებით 64 წელს.

ეპისტოლეები - არის წერილები, რომლებსაც წმიდა მოციქულები სხვადასხვა, მათ მიერ დაარსებულ სამწყსოებს სწერდნენ. წერილებში ისინი განმარტავენ ქრისტიანულ სარწმუნოებას და მიუთითებენ ადამიანებს, როგორ მოაწყონ თავიანთი და სამწყსოს ცხოვრება, სარწმუნოებასთან თანხმობით.

აპოკალიფსში აღწერილია ხილვა, რომელიც მიეცა წმიდა მოციქულ იოანეს, ეკლესიის მომავალზე, ანტიქრისტეს საქმიანობა, მისი წარწყმედა და ქვეყნიერების აღსასრული.

წმიდა წერილს აგრეთვე ეწოდება ბიბლია. სიტყვა „ბიბლია" - ბერძნული წარმოშობისაა და ნიშნავს წიგნს. თავისი მნიშვნელობით ის განსაკუთრებული წიგნია, იგი შეიცავს ღმრთის გამოცხადებას. ბიბლია თითქმის ყველა ენაზეა თარგმნილი. რამდენადაც წმიდა წერილში მოთხრობილია მარადიული სიცოცხლის შესახებ, მას სიცოცხლის წიგნსაც უწოდებენ.

ძველი აღთქმის წიგნები დაიწერა ებრაულად და ჯერ კიდევ ქრისტეს შობამდე ითარგმნა ბერძნულად. ახალი აღთქმის წიგნებიდან მხოლოდ ორი წიგნი დაიწერა ებრაულად: სახარება მათესი და პავლე მოციქულის ეპისტოლე ებრაელთა მიმართ.

წმიდა წერილი ლათინურად ითარგმნა მხოლოდ II საუკუნეში. სლავურად ითარგმნა 862-885 წწ. წმ. კირილესა და მეთოდეს მიერ. სავარაუდოა, რომ ქართულად სახარება თარგმნეს ქართლის მოქცევისთანავე (337 წ.). იაკობ ხუცესის „შუშანიკის წამებაში" დადასტურებულია სახარების („ევანგელე") არსებობა. V-VI სს-ის პალიმფსესტები სახარების ფრაგმენტებს შეიცავენ. გიორგი მთაწმინდელის ცნობით, არსებულა ხანმეტური და საბაწმიდური რედაქციები. სახარების უძველესი ქართული დათარიღებული ხელნაწერია ადიშის ოთხთავი (897 წ.). X საუკუნით თარიღდება ურბნისის (906), ოპიზის (913), ჯრუჭის (936), პარხალის (937) ოთხთავები. შემდეგ სახარება თარგმნეს ექვთიმე და გიორგი მთაწმინდელებმა, იოანე ჭიმჭიმელმა. გიორგი მთაწმინდელის თარგმანმა კანონიკური უფლება მოიპოვა ქართული ეკლესიის პრაქტიკაში და საყოველთაოდ იყო გავრცელებული.

დასავლეთ ევროპის სხვა ენებზე სახარება XII-XV ასწლეულებში ითარგმნა.

წმიდა წერილის ყველა წიგნი დაყოფილია თავებად, ყოველი თავი - მუხლებად. როდესაც რომელიმე მუხლზე მიუთითებენ, სარგებლობენ შემოკლებებით. მაგ. თუკი ფსალმუნიდან მოხმობილია სიტყვები „ცანი უთხრობენ დიდებასა ღმრთისასა", რომელიც მე-19 ფსალმუნის პირველ მუხლშია ჩაწერილი, აღინიშნება ასე: ფს. 19,1; თუკი ჩაწერილია 1 კორ. 11,25 - ეს ნიშნავს: პავლე მოციქულის პირველი ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ, თავი 11, მუხლი 25.

წმიდა წერილი ყოველ ქრისტიანს უნდა ჰქონდეს. ადამიანები გარდაიქმნებოდნენ, ყოველ ოჯახში ყოველდღე რომ იკითხებოდეს ბიბლია თუნდაც რამდენიმე წუთის განმავლობაში, თუნდაც კვირა დღეს ან დღესასწაულებზე. ყურადღებითა და კეთილკრძალულებით კითხვა წმიდა წერილისა აკეთილშობილებს ადამიანს, რამეთუ ამ დროს მას თვით ღმერთი ეზრახება.

„მართლმადიდებელი ეკლესიის პასუხები სულიერი
ცხოვრების 1141-2407 კითხვაზე" (ნაწილი მეორე), თბილისი 2003 წ.